آشنایی با آموزش مجازی از راه دور

آشنایی با آموزش مجازی از راه دور

الف) آموزش از راه دور و انواع آن:

آموزش مکاتبه ای1 و آموزش مجازی اینترنتی2 هر دو نوعی آموزش از راه دور3 هستند. وجه تمایز اصلی آموزش از راه دور با دیگر روش های آموزشی، وجود فاصله زمانی و مکانی بین آموزش دهنده و آموزش گیرنده در این روش است.

 دکتر نورمن گومب4 – استاد دوره های آموزش از راه دور موسسه فن آوری روچستر (RIT) - می گوید:" من در تمام نقاط دنیا از جمله اروپا، آمریکا، آسیا، خاورمیانه و ... دانشجو دارم. {.....} از طرف دیگر نیمی از دانشجویان برنامه های آموزش از راه دور موسسه فن آوری روچستر تنها چند ساعت با این مرکز فاصله دارند."

بنابراین فاصله مکانی بین آموزش دهنده و آموزش گیرنده می تواند از خارج از اتاق تا آن سوی کره زمین را در بربگیرد. از نظر زمانی در بیشتر دوره های آموزش از راه دور، فرآیند آموزش به طور همزمان صورت نمی گیرد.

در آموزش مکاتبه ای مطالب آموزشی که معمولاً شامل کتاب، نوار صوتی یا تصویری و نرم افزار- های رایانه ای هستند از طریق پست برای آموزش گیرنده ارسال می شوند، اما در آموزش مجازی اینترنتی مطالب آموزشی که معمولاً شامل متن، صدا و تصویر، نمودار، یا تصاویر متحرک رایانه ای هستند، از طریق اینترنت برای آموزش گیرنده ارسال می شوند. بنابراین ابزار مورد استفاده در آموزش مکاتبه ای سیستم پستی و ابزار مورد استفاده در آموزش مجازی اینترنتی فن آوری نوین رایانه و اینترنت است.

سیر تاریخی آموزش از راه دور در جهان:

در تاریخ آموزش از راه دور می توان از سه مرحله مهم یاد کرد.

مرحله اول تاریخی آموزش از راه دور

 در نخستین مرحله، که از اواسط قرن 19 میلادی آغاز شده است، از سیستم پستی برای انتفال مطالب آموزشی استفاده می شد. در دهه 1870 شخصی به نام آنا تیکنر5 در آمریکا موسسه ای برای آموزش زنان خانه دار، در منزل آنان تاسیس کرد و توانست عده زیادی را از طریق پست آموزش دهد، به همین سبب او را مادر تحصیلات مکاتبه ای آمریکا نامیده اند. پس از چندی موسسه ای در آمریکا برای آموزش ضمن خدمت معلمان در طول سال تحصیلی از آموزش مکاتبه ای استفاده کرد و بالاخره در اواخر قرن 19 نخستین دوره مکاتبه ای دانشگاهی در دانشگاه شیکاگو تاسیس شد.

مرحله دوم آموزش از راه دور

مرحله دوم آموزش از راه دور با اختراع رادیو توسط مارکونی6 در آخرین سال های قرن 19 آغاز شد. کمتر از 20 سال پس از آن، رادیو های آموزشی متولد شدند و تعداد آن ها به سرعت افزایش یافت. با اختراع تلویزیون گرایش به استفاده از رسانه های ترکیبی افزایش یافت. در دهه 1970 دانشگاه آزاد بریتانیا7 در انگلستان تاسیس شد و تحولی بزرگ در آموزش از راه دور پدید آورد. در همین سال ها موسسه ای در آمریکا، عملا آموزش مجازی را آغاز کرد زیرا این موسسه هیچ فضای فیزیکی نداشت و درس های خود را از طریق کانال های تلویزیونی آموزشی ارائه می داد.

مرحله سوم آموزش از راه دور

مرحله سوم آموزش از راه دور ؛ با اختراع ریز پردازنده، تاسیس تابلو اعلانات رایانه ای8 و ارسال نخستین پیام های الکترونیکی در اوایل دهه 1970 آغاز گردید و در سال 1984 نخستین دوره آنلاین در مقطع کارشناسی ارائه شد. گسترش شبکه گسترده جهانی9 در سال های نخستین دهه 1990 تحول دیگری در آموزش از راه دور به وجود آورد تا این که در سال 1997 با ائتلاف بیش از 100 موسسه آموزشی، دانشگاه مجازی کالیفرنیا10 تاسیس شد. و اکنون این روند ادامه دارد و فاصله زمانی تحولات روز به روز کمتر می شود.

برخی مزایا و معایب به کارگیری آموزش مجازی اینترنتی:

استفاده از آموزش مجازی اینترنتی مزایا و معایبی دارد که برخی از مهمترین آن ها را در این جا ذکر می کنیم

دسترسی به آموزش در منزل:

در آموزش مجازی اینترنتی ضرورت حضور آموزش گیرنده و آموزش دهنده در یک کلاس درس در ساعات مقرر کاهش می یابد و یا اصلا منتفی می شود. به عبارت دیگر هر آموزش گیرنده می تواند در هر ساعتی و در هر وضعیتی که بخواهد آموزش ببیند و به هر تعداد که لازم بداند آن را تکرار کند بدون آن که مزاحم آموزش گیرندگان دیگر باشد. بدین لحاظ این روش برای کارآموزی ضمن خدمت کارکنان و کارگران و خصوصاً آموزش معلولان بسیار مفید است.

استفاده از متن های دیجیتال:

مزیت دیگر، استفاده از متن های دیجیتال به جای متن های چاپی در آموزش مجازی اینترنتی است زیرا انعطاف پذیری زیاد متن های دیجیتال نسبت به متن های چاپی، بسیاری از مشکلات آموزشی را از سر راه بر می دارد. به عنوان مثال اگر آموزش گیرنده دارای معلولیت بینایی باشد، معمولاً یا باید از متن های درشت خط11 استفاده کند یا از متن های بریل12، اما در آموزش مجازی اینترنتی که او از رایانه استفاده می کند، می تواند رنگ و اندازه متن را به طور دلخواه تغییر دهد، از نرم افزارهای درشت نما13 و یا نهایتا از نرم افزار های گویاساز14 استفاده کند. در تمام این حالت ها آموزش دهنده برای او و دیگر آموزش گیرندگان یک محتوا را ایجاد می کند.

کاهش تعامل رو در رو:

از جمله معایب انواع گوناگون روش های آموزش از راه دور می توان به کاهش تعامل رو در رو15 اشاره کرد بدین معنی که با استفاده از رایانه به عنوان ابزار اصلی آموزش دیگر آموزش دهنده قادر نخواهد بود احساس را انتقال دهد بلکه تنها محتوا را منتقل می کند. امروزه در آموزش مجازی اینترنتی از کنفرانس از راه دور اینترنتی و گفتمان های متنی و گفتاری16 برای تکمیل فرآیند آموزش و برطرف کردن این خلا استفاده می شود.

کاهش پشتیبانی های شخصی آموزش دهنده:

با توجه به کاهش تعامل رو در رو میان آموزش گیرنده و آموزش دهنده، دیگر آموزش دهنده قادر نخاوهد بود شخصاٌ و با استفاده از رفتارهای شخصی بر آموزش گیرنده تاثیر بگذارد و این برای برخی از آموزش گیرندگان مشکل ساز است.

نگاهی به نقش رایانه در آموزش در ایران:

در ایران، نسل جوان و نوجوان ما هر روز بیش تر از دیروز به رایانه و اینترنت گرایش پیدا می کنند. به عبارت بهتر ابزار رایج امروز دیگر پست، رادیو و حتی تلویزیون نیست بلکه رایانه و اینترنت است. اگر در آموزش نوجوانان از این ابزار استفاده شود آنان بیش تر به مطالب آموزشی گرایش خواهند یافت و در غیر این صورت شاهد دور شدن آن ها از مطالب علمی خواهیم بود.

در ایران از حدود 30 سال پیش سخن هایی درباره استفاده از آموزش از راه دور شنیده شده اما به طور منسجم چندان فعالتیت مستمری دیده نشده است. چند سالی است که واژه دانشگاه و مدرسه مجازی نیز به گوش می رسد اما هنوز زود است که اثر چشم گیری از آن ببینیم.

راهکارهای حرکت به سمت آموزش مجازی اینترنتی:

آموزش رایانه و اینترنت به معلمان و استادان:

یکی از نخستین گام هایی که باید برای توسعه آموزش مجازی برداشته شود آموزش رایانه به معلمان است که خوشبختانه این کار در کشورمان آغاز شده است، باید توجه داشت که آموزش به تنهایی کافی نخواهد بود و باید فرهنگ استفاده از این ابزار نهادینه شود، همان گونه که فرهنگ استفاده از رادیو و تلویزیون برای نسل بزرگسال نهادینه شده است. باید کاری کنیم که معلمان به راحتی از رایانه و اینترنت به عنوان یک ابزار و منبع آموزشی استفاده کنند.

 آوردن اینترنت به مدارس و مراکز آموزشی:

گام بعدی آوردن اینترنت به مدارس و مراکز آموزشی است که تا حدی انجام شده است و روند خوبی را طی می کند. وقتی در مدارس سایت های رایانه ای متصل به اینترنت وجود داشته باشد معلمان می توانند از منابع اینترنتی برای ارجاع دانش آموزان استفاده کنند. همان گونه که گفته شد دانش آموزان علاقه مند به کار با رایانه و اینترنت هستند و چه بهتر که برای یافتن مطالب علمی و با هدایت معلمانشان به این کار بپردازند.

تشکیل شبکه مدارس (School Network):

از جمله راهکارهای مفید برای حرکت به سمت آموزش مجازی اینترنتی طراحی یک شبکه اینترنتی از مدارس مختلف است که خوشبختانه انجام شده است. این شبکه کارکردهای مختلفی دارد مانند برقراری ارتباط دانش آموزان مدارس مختلف از طریق اینترنت، انجام پروژه های پژوهشی دانش آموزی مشارکتی و ارائه نتایج آن ها، ارائه بانک های لینک برای دسترسی دانش آموزان و معلمان به منابع مختلف اینترنتی و ...

توجه به تجربیات کشورهای دیگر:

برای ایجاد مدارس و دانشگاه های مجازی بهتر است بیش تر به الگوهای موجود بنگریم. در اکثر موارد موفق، مجموعه ای از موسسات آموزشی، و نه موسسه ای منفرد، یک موسسه آموزشی مجازی را تشکیل داده اند. در اینجا باید اشاره کرد که بخش زیادی از مطالبی که در موسسات آموزشی مجازی دنیا ارائه می شوند جزو آموزش های رسمی به شمار نمی- روند بلکه در حیطه آموزش های غیر رسمی هستند و ما هم می توانیم از آن ها شروع کنیم. بنابر آن چه گفته شد حرکت از آموزش های عادی به آموزش های مجازی اینترنتی در جهان یک سیر زمانی در حدود 2 قرن را پشت سر گذاشته است. ما نیز اگر بخواهیم از این روش استفاده کنیم نباید شتاب زده عمل کنیم بلکه باید ابتدا پیش فرض ها و زیر ساخت های مورد نیاز را فراهم کنیم.

به کارگیری مشاور رایانه در مدارس:

بهتر است همان گونه که در مدارس از مشاوران روانشناسی بهره می بریم از افراد متخصص یا حداقل آگاه به امور رایانه به عنوان مشاور رایانه نیز بهره بگیریم تا روند فرهنگ سازی در عرصه استفاده از رایانه و اینترنت بهتر و سریع تر پیش برود. فعالیت های مشاور رایانه می تواند شامل مشاوره و راهنمایی مسئولان مدرسه در تهیه سخت افزارها و نرم افزار ها، رهنمایی دانش آموزان و معلمان در امور رایانه ای، آماده سازی و معرفی منابع اینترنتی مرتبط با مباحث آموزشی و ... باشد.

 تشکیل تیم های تخصصی تهیه برنامه های آموزش محازی:

تهیه برنامه های آموزش از راه دور و آموزش مجازی یک فرآیند گروهی است نه فردی. در این گروه باید از متخصصان رایانه، متخصصان آموزش از راه دور و آموزش مجازی و متخصصان روانشناسی بهره گرفته شود. مسلما اگر قرار باشد فقط متخصصان رایانه یا فقط آموزش دهندگان (معلمان) چنین برنامه ای را تهیه کنند نتیجه ای نخواهد داشت.

به کارگیری روش های مناسب آموزش:

روش آموزش در یک سیستم مجازی بسیار متفاوت با روش آموزش در یک سیستم رودررو است به عبارت دیگر در آموزش مجازی، فراگیر محوری مهم تر از معلم محوری است. در واقع نقش معلم از ارائه دهنده درس به تسهیل کننده آموزش تغییر می کند. همچنین شیوه ارائه مطلب نیز دچار تحول می شود. اگر قرار باشد متن یک کتاب درسی تایپ شود و روی سایت قرار گیرد، دیگر به آن نمی توان آموزش مجازی به معنای واقهی آن گفت.