اینترنت، اعتیاد مدرن

اینترنت، اعتیاد مدرن

چکیده

اینترنت از جمله فناوری­های نوین ارتباطی و اطلاعاتی است که در فضای مجازی میان رایانه­ها هر روز مخاطبان بیشتری به خود جلب می­کند. حجم انبوه اطلاعات موجود در این فضا، امروزه به یکی از عمده­ترین منابع اطلاعاتی و مطالعاتی برای پژوهش­های علمی تبدیل شده است. این در حالی است که ایران هنوز جایگاه ممتازی در این حوزه ندارد و ناگزیر است، با توجه به شتاب پیشرفت­های موجود، در سال­های آینده، ضریب نفوذ و کیفیت دسترسی به اینترنت را توسعه بخشد.

از سوی دیگر این فناوری نوین با وجود همه مزایا و فرصت­هایی که در اختیار پژوهشگران قرار داده، در صورت عدم استفاده صحیح منجر به بروز آسیب­های جدید اجتماعی از جمله اعتیاد به اینترنت، تعارض هویت فرهنگی، اختلاط و مسخ فرهنگی و ... می­شود، پژوهش حاضر از این دو بعد به بررسی اجمالی اینترنت در ایران می­پردازد.

مقدمه

«اینترنت»، Internet را باید بزرگترین سامانه­ای دانست که تاکنون به دست انسان طراحی، مهندسی و اجرا شده است. این سامانه شبکه­ای عظیم از میلیون­ها رایانه است که کاربران مختلف و اهداف محاسباتی متعددی دارد ولی در نهایت به صورت یک شبکه جهان­شمول، واحد و در مقیاس جهانی به هم متصل است. این فضای مجازی تاکنون تاثیر عمیقی بر میزان دانایی­ها و جهان­بینی­ها داشته و میلیون­ها انسان در سراسر دنیا می­توانند به سرعت به اطلاعات گوناگون به صورت آن لاین دسترسی داشته باشند.

پیدایش اینترنت در جهان به دهه 1960 میلادی باز می­گردد، زمانی که دولت ایالات متحده امریکا براساس طرحی موسوم به آرپا (ARPA) مخفف "آژانس تحقیق پروژه­های پیشرفته" که در آن زمان برای کارکردهای دفاعی به وجود آمده بود، این طرح را اجرا کرد. طرح این بود که کامپیوترهای موجود در شهرهای مختلف با اطلاعات ذخیره شده خود بتوانند در صورت نیاز به هم متصل شوند و اطلاعات را به یکدیگر منتقل کنند.

در سال 1961 چهار رایانه در 2 ایالت مختلف آمریکا به هم مرتبط شدند و شبکه آرپانِت را ایجاد کردند. در دهه 1970 با تعریف پروتکل­های جدید از جمله TCP که تا به امروز رواج دارد، آرپانت شهرت بیشتری یافت و هسته اصلی شبکه­ای از رایانه­های به هم مرتبط شد. بعدها در سال 1993 میلادی نام اینترنت روی این شبکه گذاشته شد و وب یا WWW (World wide web) به معنی تار جهان­گستر توسط آزمایشگاه اروپایی فیزیک ذرات Cern)) به خاطر نیاز آنها به دسترسی آسان­تر به اطلاعات موجود بر روی اینترنت ابداع شد. در این روش اطلاعات به صورت مستندات صفحه­ای بر روی شبکه اینترنت قرار می­گیرد و به وسیله یک مرورگر وب قابل مشاهده است و هم اکنون کارکردهای بسیاری دارد.

اینترنت در جهان

سرعت رشد پدیده­های نوین تکنولوژیک در کشورهای پیشرفته به مراتب بیش از کشورهای در حال توسعه و جهان سوم است. براساس آخرین آمار سازمان ملل متحد، تعداد کاربران اینترنت در جهان از مرز یک میلیارد نفر گذشته است و پیش بینی می­شود این رقم تا سال 2011 به دو میلیارد نفر برسد. هم اینک درصد کاربران اینترنت در آسیا 6/36 درصد، اروپا 7/27 درصد، آفریقا 5/3 درصد، آمریکای شمالی 8/18 درصد، آمریکای جنوبی 7/9 درصد و اقیانوسیه 5/1 درصد گزارش شده است.

کشورهای امریکا و چین دارای بیشترین شمار کاربران اینترنتی هستند. کاربران اینترنتی در رژیم صهیونیستی، فنلاند و کره جنوبی نیز به ترتیب با متوسط زمان 5/57 ، 3/49 و 2/47 ساعت در ماه برای استفاده هر کاربر از اینترنت، به لحاظ مدت زمان آن لاین بودن در جهان پیشتازند.

بنابر آمارهای سال 2007 از مرکز اطلاعات شبکه اینترنت چین (Cnnic)، تا پایان سال گذشته (2007) تعداد کاربران اینترنت در این کشور به 210 میلیون نفر رسید که این میزان 5 میلیون نفر کمتر از تعداد کاربران در ایالات متحده بوده است. پیش بینی­ها نشان می­دهد که در سال 2008 با وجود رشد چشمگیر کاربران چینی به دلیل جمعیت زیاد چین تنها 16 درصد از مردم این کشور به اینترنت دسترسی داشته باشند، این در حالی است که متوسط جهانی اتصال به اینترنت 1/19 درصد از کل جمعیت دنیاست. (خبرگزاری مهر، 25/8/86)

در میان کشورهای عربی نیز، امارات متحده عربی در رتبه اول است، کویت جایگاه دوم را در اختیار دارد. از هر یک هزار نفر جمعیت امارات 308 نفر کاربر اینترنتی هستند که این رقم برای کویت 276 نفر، قطر 269 نفر، بحرین 213 نفر و لبنان 196 نفر در هر یکهزار نفر است. (جام جم، 5 دی 86)

تعداد 35 کشور آفریقایی تنها 25 میلیون کاربر دارند، همچنین حدود 30 کشور در جهان است که واژ? اینترنت در آنها واژه­ای غریب و نامأنوس است، چون ضریب نفوذ اینترنت در این کشورها کمتر از یک درصد گزارش شده است.

در مجموع کشورهای گروه هشت (G8) 15 درصد جمعیت جهان را در اختیار دارند و دارای بیش از 50 درصد از کل کاربران جهانی اینترنت هستند.

در مقابل شمار کاربران اینترنت در 50 کشور افریقایی روی هم رفته از شمار افراد آنلاین در فرانسه کمتر است. اما سرعت رشد اینترنت و فراگیری آن در برخی کشورهای در حال توسعه و از جمله اروپای شرقی و آسیا بیان کنند? امکان رقابت این کشورها با جهان پیشرفته در نفوذ اینترنت و کاربری آن است. مؤسسه تحقیقاتی (OVUM) به تازگی کشورهایی را معرفی کرده که ضریب نفوذ اینترنت در آنها به سرعت در حال افزایش است. ایرلند، ترکیه، یونان، تایلند، روسیه، هند، فیلیپین، اکراین، ویتنام و اندونزی از جمله این کشورها هستند.

اینترنت در ایران

ورود اینترنت به ایران به آغاز دهه 1370 شمسی باز می­گردد، در سال 1371 (یعنی فقط 15 سال پیش) دانشگاه­های صنعتی شریف و گیلان توسط مرکز تحقیقات فیزیک نظری به شبکه اینترنت وصل شدند تا با دنیای خارج ایمیل رد و بدل کنند.

سال 1372 ایران به شبکه جهانی اینترنت پیوست و نخستین مرکز رایانه­ای که به طور رسمی در ایران به شبکه جهانی اینترنت وصل شد، مرکز تحقیقات فیزیک نظری ایران بود. در حال حاضر نیز این مرکز یکی از مراکز مهم خدمات اینترنت در کشور است. یکسال بعد (1373)، موسسه ندارایانه تأسیس شد و پس از راه اندازی اولین بولتن بورد (BBS)، در عرض یک سال اولین وب سایت ایرانی داخل کشور را راه اندازی کرد. سال 1374 نیز مجلس شورای اسلامی، تأسیس شرکت «امور ارتباطات دیتا» را تحت نظر شرکت مخابرات ایران تصویب کرد که مسئولیت توسعه خدمات دیتا در سطح کشور را به طور انحصاری در اختیار آن شرکت قرار داده است. بنابراین شاید هیچ پدیده دیگری در طول سال­های اخیر به انداز? اینترنت در ایران رشد صعودی نداشته است. افزایش تصاعدی ضریب نفوذ اینترنت در ایران و در کنار آن تأثیر افزایش تعداد سایت­ها، وبلاگ­ها و پایگاه­های اطلاع رسانی روی این شبکه جهانی، نیازمند بررسی­های جامعه شناختی است. در حال حاضر اینترنت در ایران چند سرویس اساسی مانند پست الکترونیکی، چت وب، وبلاگ، یوزنت، فروم و تلنت را ارائه می­دهد. اما هر روزه سرویس­های جدیدی ابداع می­شود که مشخصات بخش­هایی از هر یک از سرویس­های فوق را دارند.

طبق آمارهای رسمی اعلام شده از سوی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، تعداد کاربران اینترنت در ایران در سال گذشته 6 میلیون نفر بوده است. روند رو به رشد اینترنت در ایران طی سال­های اخیر، توجه به ابعاد مختلف و چالش­های پیش روی آن را ضروری کرده است.

ایران در میان سایر کشورها

تازه­ترین گزارش اتحادیه جهانی مخابرات (ITU) در آخرین ماه­های سال 2007 نشان می­دهد که قاره پرجمعیت آسیا 6/36 درصد از کاربران اینترنت جهان را در اختیار دارد که سهم خاورمیانه در این بین 7/2 درصد است. در این میان سهم ایران نزدیک به یک درصد است.

به گزارش ایتنا - پایگاه اینترنتی وزارت ارتباطات - تعداد کاربران اینترنت در خاورمیانه و شمال افریقا طی سال 2007 بیش از 84 میلیون نفر اعلام شده است. در میان کشورهای آسیایی به غیر از چین؛کشورهای اندونزی، ترکیه و مالزی نیز جایگاه ویژه­ای دارند.

در ایران، ضریب نفوذ اینترنت در ماه دسامبر 2007 به 6/25 و تعداد کاربران اینترنت در ایران به 18 میلیون نفر رسید. (گزارش ITU، دی ماه 84) اما آمارهای معاونت برنامه­ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری در آذرماه امسال آماری ارائه کرد که خوش بینی ITU را رد می­کند براساس این گزارش، ضریب نفوذ اینترنت در ایران از 11 به 1/16 درصد ارتقا یافته است این در حالی است که افزایش میزان دسترسی و نفوذ اینترنت تا 30 درصد کل جامعه در برنامه چهارم توسعه پیش بینی شده بود. ضمن این که قرار شد تا پایان سال 88، تعداد کاربران اینترنت پرسرعت نیز به 25 درصد کل کاربران افزایش یابد.

از سوی دیگر ایران در سال 2002 با 5/5 میلیون نفر کاربر و در سال 2005 با 5/7 میلیون نفر کاربر به ترتیب ضریب نفوذی معادل 5/7 و 8/10 درصد داشته است، با این حال این ضریب نفوذ هنوز 40 درصد کمتر از کشورهای پیشرفته است.

ایران هرچند از نظر تعداد کاربر اینترنت در غرب آسیا و خاورمیانه در جایگاه ممتازی ایستاده است اما از نظر ضریب نفوذ در جایگاه پنجم قرار دارد و کشورهای امارات، قطر و کویت در جایگاه بالاتری هستند. جای امیدواری است که میزان کاربران اینترنت در ایران تنها در یکسال (2007) با رشد 2900 درصدی در مقایسه با سال­های قبل رو به رو بوده است، یعنی این که ایران در سال­های آینده به رقیبی جدی برای امارات و کویت تبدیل خواهد شد.

دفتر مطالعات فناوری نوین مرکز پژوهش­های مجلس نیز، شاخص­های دسترسی دیجیتال (IDAI)، فرصت دیجیتال (DOI) و انتشار فناوری اطلاعات و ارتباطات را بررسی و تصریح کرده است، ایران در زمینه شاخص فرصت دیجیتال در بین 180 کشور جهان رتبه 95 بوده است، در حالی که بحرین، قطر، ترکیه، مالزی، عربستان و چین رتبه­های به ترتیب 33، 44، 58، 59، 72 و 74 را کسب کرده­اند و ایران در تمامی معیارهای این شاخص زیر میانگین جهانی قرار دارد.

اشاره به برخی دلایل ضعف اینترنت در ایران

ایران در سال­های اخیر توانسته است در بسیاری از فناوری­ها پیشرفت قابل توجهی داشته باشد ولی براساس اذعان مسئولان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در زمینه رشد فناوری ارتباطات و اینترنت از برنامه توسعه و پیش بینی شده عقب است. پیش بینی­ها از ضریب نفوذ 25 تا 30 درصد در پایان برنامه پنج ساله چهارم (1388) خبر می­دهد در حالی که رسیدن به این میزان دسترسی با توجه به نرخ موجود - 1/16 درصد - کمی بعید به نظر می­رسد. اما چرا نام ایران با وجود داشتن جمعیت 70 میلیونی و جوان و دستیابی به بسیاری از پیشرفت­های علمی هنوز در جمع کشورهای پرکاربر و با ضریب نفوذ بالا دیده نمی­شود؟ در این زمینه می­توان دلایل متنوعی را ذکر کرد؛ فیلترینگ سایت­ها، انحصار دولت در بخش ارائه خدمات اینترنتی، نبود روابط متقابل بین بخش دولتی و خصوصی، بی­توجی به بومی کردن فرهنگ اینترنت و بالاخره قیمت بالای اینترنت در ایران، مهمترین دلایل هستند.

کشورهایی مانند کره جنوبی در سال 2000، حدود 19 میلیون کاربر و در سال 2006 نزدیک به 34 میلیون کاربر داشت. یعنی در مدت 6 سال ضریب نفوذ اینترنت خود را از 6/39 به 67 درصد رساند. در جدول آمارهای تهیه شده، یکی از نکته­های قابل توجه، تسخیر 8/77 درصدی فضای اینترنتی دنیا، توسط فقط 20 کشور است. در هر صورت برخی کارشناسان معتقدند تا زمانی که سیاستگذاری درستی در زمینه استفاده از ظرفیت­های اینترنت برای توسعه در امر تجارت، بانکداری، اقتصاد، آموزش، بهداشت، کشاورزی و انتقال دانش و فناوری انجام نشود، نمی­توان چندان توقع داشت که میزان دسترسی به اینترنت پرسرعت در ایران به رشد پیش بینی شده در برنامه چهارم توسعه برسد.

شاید به همین دلیل است که مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی با انتشار گزارشی ضمن تاکید بر نقش اینترنت در پیشرفت کشور، خواستار توسعه زیرساخت­ها، فرهنگسازی، آموزش و اقتصادی شدن قیمت اینترنت در کشور شد. در گزارش مرکز پژوهش­های مجلس در این زمینه تصریح شده است:

محاسبه ضریب نفوذ اینترنت کشور مستلزم وجود آمار تعداد کاربران است که متأسفانه در کشور ما به دلیل زمان­بر و هزینه­بر بودن تهیه آمار در بسیاری از عرصه­ها از جمله در مورد تعداد کاربران اینترنت اطلاعات دقیق و مطمئنی وجود ندارد و سازمان­ها و نهادهای مجری فناوری اطلاعات و ارتباطات، با استفاده از روش­ها و فرمول­های تخمینی غیردقیق، غیرعلمی و بزرگ نمایانه به اعلام تعداد کاربران در کشور می­پردازند. براساس این گزارش از لحاظ تعداد کاربر اینترنت در منطقه، ایران پس از کشورهای ترکیه و پاکستان در رده سوم قرار دارد، لکن از لحاظ ضریب نفوذ اینترنت در کشورها، ایران در رده دهم و البته در جایگاهی بالاتر از عربستان، پاکستان، مصر و سوریه قرار گرفته است.

همچنین کارشناسان در خصوص کندی شاخص ضریب نفوذ اینترنت در ایران هشدار می­دهند از جمله محمد نهاوندیان، رئیس اتاق بازرگانی ایران، از این که شاخص ضریب نفوذ اینترنت در ایران و نیز استفاده بنگاه­های اقتصادی از تجارت الکترونیکی ناچیز است، انتقاد کرده و خواستار تلاش بیشتر بخش خصوصی و دولت برای اصلاح آن شده است. وی با بیان این که ضریب نفوذ اینترنت در کشورمان در سال 2005 حدود 1/10 درصد بوده است. افزود: براساس اطلاعات منتشر شده، کشورمان در رتبه 105 در شاخص فرصت دیجیتال قرار داشته که در شاخص گروه زیرساخت و بهره برداری پیشنهاد شده از سوی سازمان­های جهانی، نمره بسیار هشداردهنده­ای است و در حالی که در این فاصله کشور ترکیه رتبه یک جهانی را به خود اختصاص داده و مراکش 36 پله صعود کرده اما کشورمان در وضعیت خوبی قرار نگرفته است.

بنابراین یکی از موانع عمد? پیشرفت فناوری اینترنت در کشور را می­توان براساس گزارش مرکز پژوهش­های مجلس انحصار دولت و عدم همکاری با بخش خصوصی دانست.

دفتر مطالعات ارتباطات و فناوری­های نوین مرکزپژوهش ها؛ با بررسی ساختار و تعرفه­های توزیع اینترنت در ایران تصریح کرده است: وجود انحصار دولتی در بازار تأمین پهنای باند کشور و همچنین مداخله بخش دولتی و رقابت با بخش خصوصی در توزیع و عرضه پهنای باند و وجود رگولاتور در بدنه بخش دولتی موجب اجحاف به مصرف­کنندگان نهایی اینترنت و بخش خصوصی می­شود ضمن این که چنین انحصار و رقابت ناسالمی اساساً در تضاد با روح قوانین سیاست­های کلان جمهوری اسلامی به خصوص سیاست­های کلان نظام پیرامون اصل 44 قانون اساسی و سند چشم انداز 20 ساله است.

مرکز پژوهش­ها اضافه کرده که برای حذف این انحصار لازم است سیاست­گذاران و تصمیم گیرندگان کشور با درک صحیح از بازار اینترنت موجود کشور و کیفیت نامناسب دسترسی کاربران به اینترنت و حذف رانت­های دولتی، با ایجاد یک بستر حقوقی مناسب بخش دولتی را از امور اجرایی و بازرگانی (خرید و فروش) پهنای باند منع کرده و جایگاه و شأن دولت را به عنوان سیاست­گذار، قانون­گذار و ناظر بر حسن اجرای مقررات حفظ و در همین حال به بخش خصوصی برای حضور در یک بازار رقابتی سالم کمک کنند زیرا وجود چنین بازار رقابتی کامل و سالمی موجب کاهش قیمت­ها و بهبود کیفیت خدمات بخش خصوصی خواهد شد.

همچنین براساس آیین­نامه خدمات­دهی اینترنت مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال 1380، بخش دولتی به عنوان تأمین کننده انحصاری پهنای باند معرفی شده است و شرکت­های توزیع کننده و عرضه کننده اینترنت و سازمان­های دولتی و دانشگاه­ها باید پهنای باند مورد نیاز خود را از بخش دولتی تأمین کنند که با توجه به انحصاری بودن پهنای باند، بازار فروش اینترنت در عرصه تامین باند در انحصار کامل قرار گرفته است، بدین معنی که تنها سیاست­گذار و قیمت­گذار در این عرصه دولت است در حالی که دولت با اتخاذ سیاست گذاری و قیمت گذاری مناسب و اقتصادی می­تواند موجبات دسترسی بیشتر و با کیفیت­تر مردم به اینترنت را فراهم کند، اما حضور بخش دولتی در عرصه­های مختلف توزیع و عرضه اینترنت منجر به ایجاد یک بازار ناسالم و غیررقابتی خواهد شد.

دولت و توسعه اینترنت

با وجود انتقاداتی که غالباً از سوی مجلس و بخش خصوصی به عملکرد ضعیف و کند دولت در مسیر توسعه اینترنت پرسرعت مطرح می­شود. دولت طی سال­های اخیر گام­های بلندی برای از میان بردن موانع برداشته است؛ از جمله این که وزیر ارتباطات در ماه­های اخیر اعلام کرد: اقدامات اجرایی برای رفع شکاف دیجیتالی صورت گرفته و به زودی بیش از 90 درصد مردم کشور می­توانند به اینترنت دسترسی یابند. وزیر ارتباطات با پذیرفتن ضعف­های موجود در زمینه دسترسی به اینترنت پرسرعت و با باند پهن، افق روشنی را برای آن ترسیم می­کند.

بنابر اعلام رسمی وزارت ارتباطات مجموع بودجه IT در زمینه گسترش فناوری اطلاعات 120 میلیارد تومان است، مجموع بودجه زیر ساختی این وزارتخانه در شرکت­ها 520 میلیارد تومان و مجموع بودجه شرکت­های مخابراتی در استان­ها و تهران 3922 میلیارد تومان است، بنابراین در بخش IT و ICT (اینترنت و توسعه آن) بودجه دقیقی مشخص نشده است. اما در این بخش و نیل به دولت الکترونیکی، دولت، برنامه تشویق بخش خصوصی را در امر سرمایه گذاری در دستور کار دارد. (ایتنا، 3 بهمن 86)

به دلیل همکاری همین بخش، دبیر شورای عالی فناوری اطلاعات مطمئن است که تا پایان برنامه چهارم توسعه تعداد کاربران اینترنت معمولی به 20 میلیون و 500 هزار نفر و کاربران اینترنت پرسرعت به بیش از یک میلیون نفر برسد.

وی در مورد شبکه اینترنت ملی می­گوید: این شبکه که در حال حاضر مرحله پایلوت خود را می­گذارند، خدماتی چون اینترنت پرسرعت و دسترسی روستاهای کشور به اینترنت با سرعت 2.M.B ارائه خواهد کرد. در شبکه اینترنت ملی روستاهای کشور با مراکز اینترنت شهری مرتبط خواهند شد.

اما یکی از مهمترین موانع رشد اینترنت در کشور بالا بردن تعرفه دسترسی به آن است، عده­ای از کارشناسان اقتصادی افزایش سرمایه گذاری بخش خصوصی و رقابتی شدن بازار ارائه خدمات اینترنت را منجر به کاهش تدریجی قیمت­ها می­دانند. سلیمانی، وزیر ارتباطات نیز عقیده دارد: کشوری مانند ایران باید بتواند امکاناتی مانند پهنای باند را با قیمتی نزدیک به رایگان در اختیار مردم قرار دهد، به این معنا که تسهیلات به اندازه­ای ایجاد شود که امکان استفاده از آن برای همه وجود داشته باشد. گزارش­های موجود نشان می­دهد که به رغم اعلام کاهش 50 درصدی قیمت اینترنت در ماه­های گذشته قیمت ISPها هیچ گاه پایین نیامده است. (ایسنا، 22 اردیبهشت 85)

تاثیرها و پیامدهای اینترنت

هرچند که هنوز دسترسی به اینترنت پرسرعت در ایران با موانعی رو به روست - که به برخی از آنها اشاره شد - اما سرعت رشد دسترسی به اینترنت طی سال­های گذشته نشان دهند? تعداد بالای متقاضیان اینترنت است. متقاضیانی که علاوه بر دستگاه­ها و ادارات اجرایی، خدماتی و آموزشی، جوانانی هستند که معمولاً براساس مقاصدی چون تفریح و سرگرمی، دوستیابی، جستجوی اطلاعات علمی و ... به فضای مجازی اینترنت متصل می­شوند. گفته می­شود که شمار افرادی که هر روز خواهان ورود به این فضا هستند، در حال افزایش است و نیز هر روز تعداد افرادی که در زندان این فضا اسیر می­شوند که ساعات بسیاری از شبانه روز را در اینترنت می­گذرانند، در حال ازدیاد است، به همین دلیل در کنار استعمال مواد مخدر شیمیایی و سنتی از اینترنت تحت عنوان «اعتیاد مدرن» یاد می­شود. اعتیادی که با ورود مظاهر مدرن به کشورهای مختلف تعداد زیادی از افراد - به ویژه جوانان - را به خود مبتلا کرده است.

یک صاحبنظر در مسایل فرهنگی و اجتماعی با اشاره به این که 80 درصد پرسه زدن­های اینترنت جوان و نوجوانان در دنیا و از جمله ایران در سایت­های ضداخلاقی صورت می­گیرد، گفت: دوستیابی­های اینترنتی از طریق فضای چت روم، خودکشی اینترنتی، سرقت اینترنتی و افزایش فاصله میان دنیای واقعی، تخیلی و مجازی، پرسه زدن در سایت­های به شدت غیراخلاقی و ضدارزشی، مقوله­ای است که هویت یابی و هویت جویی جوانان در ابعاد جنسی، فکری، اخلاقی و دینی را تحت تاثیر قرار می­دهد.

پژوهشگران آسیب­های اجتماعی رابطه تنگاتنگی را بین رشد لجام گسیخته فناوری اطلاعات از جمله اینترنت و انفجار اطلاعات در جوامع و بروز آسیب­های اجتماعی و بزهکاری از جمله اعتیاد به اینترنت می­بینند، به گفته دکتر علم الهدایی یکی از همین پژوهشگران، این آسیب از سال 1990 در دنیا مطرح شد و عامل وابستگی­ها و اختلال­های عمدتاً عاطفی، روانی، اخلاقی، فکری، فرهنگی و حتی جسمانی است، در حالی که اعتیاد به مواد مخدر ابعاد محدودتری دارد. بر این اساس اعتیاد مدرن در طیف وسیع­تری عمل می­کند و منجر به تخریب دو طیف سنی شامل 6 تا 15 سال و 15 تا 29 سال می­شود. این در حالی است که اعتیاد سنی بیش­تر در طیف سنی 15 تا 34 سال مشاهده می­شود. (همشهری، 3 آبان 84)

مقوله اعتیاد مدرن، نخستین بار توسط فردی به نام «یانگ» در سال 1996 مطرح شد که به کاربران اینترنت که عمدتاً از جوانان و نوجوانان هستند، اشاره می­کند. بنابر تعاریف موجود از اعتیاد مدرن، استفاده خارج از حد متعارف از اینترنت موجب ایجاد وابستگی شدید روانی و فکری شده و کاربر عادت می­کند، به یک فضای غیرواقعی پناه برده و زندگی کند. این اعتیاد خود مقدم? آسیب­های روانی مانند افسردگی، انزوا، افت تحصیلی و مشکلات شغلی است.

یکی دیگر از آسیب­های اعتیاد مدرن که می­توان آن را به طور مستقل بررسی کرد، هویت نامشخص کاربر است، نوجوانانی که در مرحله تکوین هویت به سر می­برند در گشت­زنی­های مکرر در فضای اینترنت، خود را با هویت­های نامشخص و مبهمی رو به رو می­بینند که به آنان پیام­های مختلف و حتی متناقض ارسال می­کنند. این شیوه ارتباطی نه تنها فرصت رابطه چهره به چهره را از جوان و نوجوان می­گیرد. بلکه، اغلب موارد هویت­های نامشخص با خوراک­های مضر ذهنی او را تغذیه می­کنند. البته نامشخص بودن هویت ارسال کنند? پیام، خود عاملی است تا بیشتر پیامش از سوی کاربر نوجوان پذیرفته شود و چه بسا در ذهنیت خود، از آن فرد یا افراد تابویی می­سازد که با واقعیت فاصله دارد.

سوء استفاده جنسی از کودکان و نوجوان نیز یکی از آسیب­های اعتیاد مدرن است، این آسیب که در کشورهای پیشرفته بیشتر مشاهده می­شود در صورت رشد غیرقابل کنترل اینترنت در کشور و ورود بی ضابطه به مدارس و خانه­ها در ایران نیز قابل مشاهده خواهد بود. نوجوانی که به طور مستقل به اینترنت در خانه و مدرسه دسترسی دارد، گاهی از طریق اتاق­های چت مورد اغفال و سوء استفاده جنسی قرار می­گیرد. بنابراین پیش از شیوع چنین خطراتی در بین نوجوانان جامعه ما، ضروری است تا تدابیری اندیشیده شود و مفاهیم و آسیب­های فناوری­های نوین و نحوه استفاده صحیح از آنها توسط رسانه­های جمعی آموزش داده شود. به گفته برخی کارشناسان مسائل اجتماعی، جامعه کاربران میلیونی اینترنت در10 سال آینده باید از امروز تعلیم ببینند.

نگاهی کلی به چالش­های اینترنت در ایران

آگاهی از چالش­ها و تهدیدهای اینترنت می­تواند ارائه هرگونه آموزش برای جوانان و نوجوانان را تسهیل کند. شناخت ابعاد مختلف اینترنت به برنامه­های آموزشی در این زمینه جنبه واقع بینانه­تری می­­بخشد. البته اینترنت بیش از چالش، فرصتی است که با شناخت چالش­ها می­توان به صورت بهینه به آن فرصت دست یافت. بنابراین ذکر چالش­ها به معنی حذف این فناوری یا نادیده گرفتن مزایای عدیده آن نیست.
برخی از این ابعاد به شرح زیر است:

1- ابعاد امنیتی - اطلاعاتی

اینترنت امروزه وسیله­ای برای یکپارچگی گروه­های اجتماعی و برپایی میتینگ­های سیاسی است. علاوه بر این جاسوسی اینترنتی، انتقال اطلاعات محرمانه و آموزش­های مخرب مانند عملیات تروریستی آموزه­های گروه­های ضاله و رواج شایعات و خرافات با کمک این فناوری جدید ارتباطی ممکن است.

2- ابعاد اجتماعی

اینترنت علاوه بر ارتباطات نامتعارف و غیراخلاقی میان برخی اقشار جوان می­تواند به ایجاد جرایم جدید اینترنتی، گسست میان نسلی، ایجاد مطالبات جدید اجتماعی، تهدید بنیان خانواده، تغییر سریع نقش­های اجتماعی و خلق هویت­های نوین، اعتیاد اینترنتی، شکل گیری خرده فرهنگ­های مخالف با فرهنگ غالب و ... منجر می­شود.

3-ابعاد سیاسی

دشوار شدن نظارت بر جریان آزاد اطلاعات و رشد گروه­ها و شبه گروه­های سیاسی، انتقال اندیشه­ها و اظهارنظرهای معاند به داخل نظام، ایجاد گروه­های فشار و ذی­نفوذ مجازی، ایجاد مطالبات سیاسی جدید، آزادی بیان، تضعیف نقش دولت­ها در کنترل ملت­ها، ورود بازیگران جدید به عرصه سیاست داخلی و مناسبات بین المللی، افزایش همگرایی گروه­های داخلی و خارجی همفکر، انتشار اطلاعات محرمانه سازمان سیاسی، کاهش نفوذ رسانه­های ملی ، داخلی و ... از جمله چالش­های عرصه سیاسی اینترنت است.

4- ابعاد فرهنگی

شاید بیشترین و عمیق­ترین مشکل و تهدید اینترنت را بتوان در این بعد مطرح کرد، که مهمترین آن، تبادلات فرهنگی غیرقابل کنترل، تهاجم فرهنگی، انتقال هنجارها و ارزش­های غربی، ایجاد انگاره­های انتقادی در مباحث دینی و بالاخره تحریک قومیت­هاست.

نتیجه گیری

همانطور که اشاره شد، اینترنت را در ایران می­توان از دو جنبه مورد بررسی قرار داد، نخست وضعیت این شبکه جهانی در کشور است که نشان می­دهد، اینترنت موقعیت ممتازی در ایران ندارد. طی سال­های اخیر تلاش شده تا میزان ضریب نفوذ اینترنت افزایش یابد و دسترسی به اینترنت پرسرعت تسهیل شود. همین تلاش­ها منجر به رشد این ضریب تا 1/16 درصد شده که از متوسط ضریب نفوذ جهانی (6/16 درصد) چندان فاصله­ای ندارد. اما هنوز رتبه ایران در توسعه شبکه، شمار کاربران، فرصت شاخص دیجیتالی و زیرساخت­ها از متوسط جهانی عقب­تر است و این ضعف بیشتر ناشی از نبود گام­های هماهنگ و تعریف پروژه­های ملی در زمینه فناوری اطلاعات است.

کارشناسان داخلی معتقد به تغییر سیستم ارائه اینترنت در کشورند تا این بخش برای سرمایه گذاران غیردولتی سودآور باشد. به گفته شهریار پورآذین - یکی از همین کارشناسان - تا زمانی که دولت نخواهد این گونه خدمات را سودآور کند، در این زمینه رشد نخواهیم داشت. بنابراین دولت باید با تسهیل مقررات و کاهش قیمت دسترسی به اینترنت بستر مناسبی را برای فعالیت بخش خصوصی در این عرصه فراهم کند. (ایتنا، 26 آبان 86)

اما از جنبه دیگر، اینترنت به عنوان فضای مجازی با جذابیت­های خاص خود مانند دسترسی به حجم بالای اطلاعات در زمینه­های گوناگون، امکانات صوتی و تصویری و امکان ایجاد ارتباط با افرادی فراتر از مرزهای جغرافیایی و زبان مشترک و ... متقاضیان بسیاری دارد و در کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران نیز میزان تقاضا برای دستیابی به آن به سرعت در حال افزایش است و مقوله ابتلا به «اعتیاد مدرن» هم روی دیگر اینترنت و فضای مجازی است که جوانان و نوجوانان را درگیر کرده است. متأسفانه تاکنون برخلاف آسیب­های اجتماعی متداول حداقل در ایران افراد، خانواده­ها و نهادهای فرهنگی، آموزشی و تربیتی توجه چندانی به آسیب­های جدید اجتماعی مانند «اعتیاد اینترنتی» نداشته و حساسیت زیادی نسبت به این مسائل نشان نداده­اند. بنابراین حوزه اینترنت در ایران همانند هر رسانه جدید الورودی نیازمند توجه همزمان به دو روی سکه است، اینترنت به عنوان فناوری اطلاعاتی نوین از یکسو نیازمند توسعه و سرمایه گذاری است، چرا که به تبادل اطلاعات و پیشرفت های علمی و فرهنگی میان کشورها کمک می­کند ولی از سوی دیگر با توجه به نبود نظارت و فضای بدون مرز جریان اطلاعات امکان ورود عناصر و اطلاعات غیراخلاقی وجود دارد. این اختلاط فرهنگی همیشه مفید نیست و عادت به استفاده از این فضا به خصوص در بین جوانان و نوجوانانی که در مرحله تثبیت هویت اجتماعی قرار دارند، باعث پیدایی تعارض فرهنگ، اعتیاد به اینترنت و رواج عادات و آداب غیربومی و .. می­شود، بنابراین نگاهی جامع و تدوین سند ملی IT و رویکرد نو و متعادل به این آسیب جدید از سوی سیاستگذاران ضروری است.