تاریخچه دانشنامه های اینترنتی ویکی Wiki

تاریخچه دانشنامه های اینترنتی ویکی Wiki  

مشهورترین «ویکی» در اینترنت با نام «WIKIPEDIA» در عرض چند سال موفق شد به لیست 100 سایت اینترنتی برتر دنیا راه پیدا کند و همواره به عنوان یکی از پربیننده‌ترین سایت‌های دنیا شناخته می‌شود.

تعداد «ویکی‌»ها آنقدر زیاد شده که احتمالاً شما هم بارها در نتایج جستجوی خود در گوگل یا موتورهای جستجوی دیگر به صفحات یکی از این «ویکی‌»ها هدایت شده‌اید.  

اولین ویکی  First WIKI

WARD CUNNINGHAM در سال 1995 اولین ویکی را با عنوان «WIKI WIKI WEB» به زبان PERL نوشت. وی پروژه «ویکی» را برای تسهیل تبادل اطلاعات بین برنامه‌نویسان در سال 1994 آغاز کرد و سرانجام در 25 مارچ 1995 حاصل پروژه بر روی سایت S’CUNNINGHAM & CUNNINGHAM که متعلق به شرکت وی بود قرار گرفت. بنا به گفته او اسم WIKI از کلمه «WIKI» « WIKI WIKI» که در زبان‌ هاوایی به معنای «تند و سریع» می‌باشد الهام گرفته شده است. او به خاطر دارد که یکی از کارمندان فرودگاه بین‌المللی HONOLULU به او گفته بود باید سوار « WIKI WIKI» بشود و وی با پرس و‌جو فهمیده بود منظور از « WIKI WIKI» اتوبوس‌هایی است که مسافران را بین ترمینال‌های فرودگاه جابه‌جا می‌کنند.

چون هدف WARD CUNNINGHAM این بود که صفحات «ویکی» به سرعت توسط کاربرانش قابل ویرایش باشند ابتدا تصمیم گرفت اسم «QUICK WEB» را برای پروژه‌‌اش انتخاب کند اما بعدها نظرش عوض شد و آن را «WEB WIKI WIKI» نامید.

WEB WIKI WIKI هنوز هم با آدرس  قابل دسترسی است.  

ویکی‌ها چگونه کار می‌کنند؟

ویکی‌ها علیرغم ظاهر پیچیده‌شان از ساختار بسیار ساده‌ای برخوردارند. رمز موفقیت‌شان هم در همین سادگی نهفته است، زیرا اجازه می‌دهد کاربران همانند وبلاگ‌ها و ایمیل به راحتی از آنها استفاده کنند.

«ویکی» دانشنامه‌ای آزاد است که امکان ارائه و ویرایش دسته‌جمعی متون مختلف را به خوانندگانش ارائه می‌دهد. این متون می‌توانند توسط تمامی بازدیدکنندگان «ویکی» مشاهده و ویرایش شوند.

وقتی وارد صفحات یک «ویکی» می‌شوید می‌توانید تمام نوشته‌های موجود در آن را خوانده و با فشردن دکمه «EDIT» متن آن را ویرایش یا اصلاح کنید. به همین سادگی!

این سادگی و باز بودن مطلق محیط در «ویکی»‌ها باعث می‌شود عده زیادی از این روش ایراد گرفته و باز بودن آن را خطرناک بنامند. اینکه هر کسی در هر لحظه می‌تواند محتویات «ویکی» را به دلخواه خودش تغییر دهد، در نظر خیلی‌ها خوشایند نیست و احتمال خرابکاری و تحریف اطلاعات را در نظرها تداعی می‌کند. اما حامیان «ویکی‌»‌ها که همگی پیرو ایده اشتراک علم هستند این دیدگاه را تصوری ناقص و ناشی از عدم شناخت کافی از «ویکی» می‌‌دانند.

بهتر است برای این که از دنیای پر رمز و راز و در عین حال ساده «ویکی‌»ها سر در بیاوریم، از نزدیک یکی از آنها را مورد بررسی قرار دهیم.  

تاریخچه ویکی  history WIKI

ویکی پدیا پروژه‌ای چند زبانه برای گردآوری دانشنامه‌ای جامع و با محتویات آزاد است. این پروژه‌ (به زبان انگلیسی) از ژانویه 2001به عنوان زیرمجموعه‌ای از دانشنامه NUPEDIA آغاز به کار کرد.

NUPEDIA دانشنامه‌ای حرفه‌ای بود که مطالب آن به صورت داوطلبانه توسط متخصصین تهیه و تدوین می‌شد، ولی بعد از 3 سال فعالیت در سپتامبر 2003 متوقف شد.

ویکی پدیا دانشنامه‌ای آزاد است که با همکاری خوانندگانش نوشته می‌شود. همین امر باعث گسترش چشمگیر آن در زبان‌های گوناگون شد و امروز از میان 200 زبان موجود 130 زبان آن فعال هستند. تا به امروز بالغ بر 3800000 مقاله در و‌یکی پدیا وجود دارد که در این میان زبان انگلیسی با 1173319 دارای بزرگ‌ترین مجموعه می‌باشد. 14 زبان هر کدام بیش از 50000 مقاله دارند و بخش فارسی ویکی پدیا هم با 13400 مقاله در دسته زبان‌های با بیش از 10000 مقاله قرار گرفته است.

برای مشاهده صفحه اولیه و یکی پدیا باید به آدرس http://www.wikipedia.org بروید. طراحی ساده و زیبای این صفحه به کاربران اجازه می‌دهد زبان مورد نظرشان را انتخاب کرده و یا اینکه با استفاده از کادر موجود در پایین صفحه به دنبال مطلب مورد نظرشان در «ویکی» بگردند.

در ویکی پدیا میلیون‌ها صفحه وجود دارد که برحسب موضوع به هم مرتبط شده‌اند.

حالا می‌توانیم یک سوال کلیدی در مورد مطالب موجود در «ویکی»‌ها بپرسیم و آن این است که این صفحات در مورد مطالب مختلف از کجا آمده و چه کسی اصل آن را نوشته است؟ اگر با یک دانشنامه عادی و حرفه‌ای مانند ENCYCLOPEDIA BRITANNICA سر و کار داشتیم می‌دانستیم مطالب تحت نظر متخصصان تألیف شده اما در مورد ویکی پدیا قضیه فرق می‌کند!

آدرس اینترنتی ویکی پدیا – زبانهای مختلف

  http://www.wikipedia.org

آدرس اینترنتی ویکی پدیا – زبانهای مختلف

 http://fa.wikipedia.org  

پیدایش صفحات ویکی پدیا

در بالای صفحه توضیحات در ویکی پدیا گزینه‌ای با عنوان "EDIT THIS PAGE" وجود دارد که از عموم دعوت می‌کند در اصلاح و بهبود مطالب موجود ویکی پدیا همکاری کنند. اگر نکته‌ای در مورد موضوع وجود دارد که در مطلب ذکر نشده یا لینکی در این مورد دارید که بهتر است در اختیار همگان قرار بگیرد کافی است بر روی این عنوان کلیک کنید و مطلب را به دلخواهتان تغییر داده یا مطلب جدید اضافه کنید.

ممکن است جمله آخر برای آن دسته از افراد که تجربه کافی در مورد و یکی پدیا و نحوه کار آن ندارند کمی نگران کننده باشد. تصور اینکه هرکس در هر زمان می‌تواند با هویت کاملاً مخفی تغییرات دلخواهش را اعمال کند چندان خوشایند به نظر نمی‌رسد و شاید ناخودآگاه از خودتان بپرسید:

- اگر شخص راجع به مطالبی که در آنها دست می‌برد هیچ دانش موثقی نداشته باشد چه؟

- اگر شخص خرابکار باشد و با نوشته‌هایش قصد توهین به دیگران را داشته باشد چه؟

- اگر برای خرابکاری کل مطلب را پاک کند چه؟

- اگر شخص یک اسپمر از سایت‌های غیراخلاقی باشد و به جای درج مطالب موثق اقدام به افزودن موارد غیراخلاقی و نامناسب بکند چه؟

خوشبختانه چنین مواردی علیرغم اینکه گاهی اتفاق هم می‌افتند بسیار نادر هستند. عامل کلیدی موفقیت یک ویکی وجود وفاق میان جامعه کاربران آن است. این جامعه با استفاده از ابزارهای متعدد از آسیب رساندن و تخریب و یکی توسط خرابکاران، اسپمرها یا افراد بی‌اطلاع جلوگیری می‌کنند. حالا بهتر است نگاه نزدیک‌تری به این جامعه داشته باشیم.  

wikiرا بشناسیم

وارد کانینگهام(Ward Cunningham) اولین ویکی را در سال ۱۹۹۵ خلق کرد هنگامی که او خواستار راهی سریع برای انتشار دسته جمعی اطلاعات در وب بود.اولین وب سایت ویکی (http://c2.com/cgi/wiki)که توسط کانینگهام ایجاد گردید هنوز موجود بوده و توسط کاربران فعالانه نگهداری می شود.کانینگهام اینگونه ویکی را تعریف می کند:"آسانترین بانک اطلاعاتی برخط که کار می کند."با اینکه نرم افزار مورد استفاده در ویکی ها متفاوت است اما همه آنها  دارای اصوا اساسی یکسانی به شرح زیر هستند:

۱- ویکی ها بر روی تمامی کاربران و یا کاربران مجاز باز بوده و توسط آنان آزادانه ایجاد و ویرایش می شوندُیعنی صفحات آن گروهی ایجاد می شود.

۲- صفحات جدید با نوشتن کلمات ویکی(wikiword-wikiname) ایجاد و افزوده می شوند.

۳- ویکی ها از سیستم نشانه گذاری بسیار ساده (به غیر از زبان نشانه گذاری فرامتن) استفاده می کنند.

۴- ویکی ها در حا حاضر دارای سیستمWYSIWYGهستند.

۵- فضائی مشترک و گروهی و راهی برای سازماندهی و پیوند متقابل دانش هستند.

ویکی ها سایت های تعاملی هستند و کاربران می توانند در آنها مشارکت نمایند.و با استفاده از مرورگر وب صفحات جدید ساخته و یا محتوای آنها را تغییر دهند.نرم افزاری که ویکی را راه می اندازد اصطلاحا موتور ویکی(wiki engine) نامیده می شود.اگرچه ویکی ها برای استفاده عمومی هستند اما این فنآوری هم اکنون توسط سازمانها تبدیل به ابزار گروهی مدیریت دانش در کارکنان سازمان شده است.به طرق مختلف می توان یک ویکی را بعنوان سیستم گروهی مدیریت دانش به منظور حمایت از اهداف برخی سازمانها از جمله کتابخانه ها مورد استفاده قرار داد.

خوشبختانه ویکی ها در محیط وب به زبان فارسی هم موجود هستند و می توان از آنها بعنوان منابع مرجع فوری استفاده نمود.یکی از این ویکی ها ویکی نبشته است.

ویکی از  زبان  ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

ویکی به انواعی از وبگاه‌ها که به تمام بازدیدکنندگانش، بعضی اوقات حتی بدون نیاز به ثبت نام در وبگاه، اجازهٔ ویرایش، افزودن، یا حذف مطالب را می‌دهد، گفته می‌شود. همچنین به برنامه‌های کامپیوتری که برپایی چنین وبگاه‌هایی را ممکن می‌سازند ویکی گفته می‌شود.

اولین ویکی ایجاد شده در اینترنت، در سال ۱۹۹۵ توسط وارد کانینگهام و با نام ویکی‌ویکی‌وب ایجاد شد. کلمهٔ ویکی‌ویکی که در نام این سایت به کار رفته‌بود الهام گرفته از نام یکی از خطوط اتوبوس‌رانی در هاوایی بود. (عبارت WikiWiki در زبان مردمان هاوایی به معنی «بدو بدو» است.)

ویکی به زبان فارسی

آدرس اینترنتی ویکی‌پدیا دانشنامه آزاد

 http://fa.wikipedia.org

آدرس اینترنتی ویکی‌نسک اندیشه آزاد ؛ اموزش آزاد

آدرس اینترنتی  ویکی‌گفتاورد ویکی‌گفتاورد

آدرس اینترنتی ویکی‌نبشته ویکی‌نبشته       

مزایای ویکی‌ها

ویکی‌ها به کاربران این اجازه را می‌دهند که بدون دانش برنامه‌نویسی برای وب اقدام به ایجاد صفحات اینترنتی درباره موضوعات مختلف بکنند. برای این منظور ویکی‌ها از قراردادهای ساده‌تری برای اصلاح ظاهر متونی که در ویکی گذاشته می‌شوند استفاده می‌کنند، که این قواعد در هر ویکی متفاوت با دیگری است.

یکی دیگر از مزایای ویکی‌ها آن است که هر تغییر در صفحات ثبت می‌شود، و صفحات قابل بازگرداندن به وضعیت قبل از تغییر هستند. هم‌چنین بسیاری از ویکی‌ها (نظیر ویکی‌پدیا) این امکان را برای کاربران فراهم می‌کنند که محتوای یک صفحه را قبل و بعد از اعمال چندین مرحله تغییر مقایسه کنند.

وب‌سایتی را که می‌‌خواهید هر جور خواستید عوض کنید. مثلا بروید به سایت احمدی‌نژاد و پنج، شش دکترای دیگر برایش بتراشید. یا اینکه در سایت خاتمی عکس ادیت‌شده‌اش را بدون ریش و عبا و عمامه و با کراوات در صفحّ‌ی اولش بگذارید. کیف دارد، نه؟

ولی باید بگویم که متاسفانه یا خوشبختانه لازم نیست فرض کنید.چنین امکانی همین الان هم وجود دارد؛ از راه تکنولوژی تازه‌ای به نام ویکی یا Wiki  امکان ویرایش هر صفحه‌ی وب را به هر کاربری می‌دهد

ولی بر خلاف تصور همه، مردم تا حالا خیلی خوب از ویکی استفاده کرده‌اند. مشهورترین نمونه‌ی آن یک دانشنامه است با نام ویکی‌پیدیا که چهار سال پیش از یک صفحه‌ی خالی شروع کرد و الان با بیش از یک و نیم میلیون مقاله به بیش از دویست زبان (از جمله فارسی) یکی از بزرگترین مجموعه‌های دانش بشری را جمع‌آوری کرده است. یا مثلا وب‌سایت ویکی‌تراول یا ویکی سفر که با همین ایده دارد سعی می‌کند بزرگترین راهنمای سفر دنیا را گردآورد. یا برای مثال ویکی‌نیوز که تازه راه افتاده و سعی می‌کند اخبار را به کمک کاربران اینترنت جمع کندفلسفه‌ی پشت ویکی خیلی ساده است: خواننده از نویسنده بیشتر می‌داند و اگر بتوان به شکلی به همه‌ی خوانندگان امکانی مساوی داد که هر وقت خواستند تبدبه آسانی تبدیل به نویسنده شوند می‌توان متن‌هایی تولید کرد که کمترین اشکال را داشته باشند. در عین حال، به ازای هر خراب‌کار دهها نفر آدم درست‌کار هست که می‌توانند بلافاصله پس از خراب‌کاری آن را به حالت اول برگردانند  

پتانسیل‌های ویکی

اما ویکی پتانسیل‌هایی فراتر از این هم دارد که کمتر کسی تا حالا از آن بهره برده است. بخصوص از نظر سیاسی، چون شرایط برابر و دموکراتیکی برای تولید یک متن ایجاد می‌کند. برای مثال فرض کنید قرار شود جمعی نامه‌ای دسته‌جمعی به یکی از مقامات بنویسند، طوری که همه با متن آن موافق باشند. ویکی این امکان را به آنها می‌دهد که بعد از چند روز نامه را با تغییراتی که بطور دسته‌جمعی در آن داده‌اند آماده کنند. به بیان دیگر نتیجه‌ی کار بعد از مدتی چیزی است که اتقریبا تمام جمع با آن موافق است، چون در غیر این صورت مخالفان می‌توانستند آن را باز هم تغییر بدهند

ویکی با قدرتی که در ایجاد وفاق دارد می‌تواند بسیار در مسایل سیاسی، حقوقی و اجتماعی کاربرد داشته باشد. برای مثال فرض کنید که یک حزب اساس‌نامه‌اش را به این وسیله بنویسد. یا تحریریه‌ی یک مجله آیین نگارش خود را به این شکل تنظیم کند. و یا اینکه روزنامه‌ای سرمقاله‌اش را با ویکی و به کمک خوانندگانش بنویسد، جوری که روزنامه‌ی لوس‌آنجلس‌تایمز با تازگی شروع کرده استاما برای من هیجان‌انگیزترین استفاده‌ای که از ویکی می‌توان کرد بزرگ‌تر از این حرف‌هایست: تغییر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

برای این کار من متن قانون فعلی را در یک صفحه‌ی ویکی گذاشته‌ام و آن را آماده کرده‌ام تا همه بریزیم سرش و شروع کنیم به درست کردن قانون اساسی ایده‌آل‌مان برای آینده‌ی آرمانی‌ای که برای ایران می‌شناسیم

فقط چند نکته‌ی مهم هست که باید آن را قبل از شروع به کار در نظر بگیرید:- حتما قبل از آغاز ویرایش در سایت ثبت نام کنید تا ویرایش‌هایتان به نام خودتان ثبت شود.- قبل از شروع به کار روی قانون اساسی باید حتما با شیوه‌ی کار کردن با ویکی آشنا شوید.بهترین راه این کار آن است که کمی در گودال ماسه‌ای (اسم بامزه‌ای برایش گذاشته‌اند) تمرین یا اصطلاحا خاک‌بازی کنید تا کار با ویکی دستتان بیاید.- بحث‌ها و اظهارنظرهایتان را درباره‌ی تغییراتی را که دیگران داده‌اند یا خودتان می‌دهید، تنها در صفحه‌ی گفتگو بنویسید.آن هم بطور مجزا و بر اساس هر اصل قانون به نتیجه رسیدن این پروژه شاید ماه‌ها طول بکشد، ولی چیزی که در نهایت از آن درخواهد آمد قانون اساسی‌ای است که هزاران نفر (در واقع به هر تعداد که در آن شرکت کرده‌اند) از خواستگاه‌های فکری گوناگون روی آن به توافق رسیده‌اند