مزایای نظرسنجی الکترونیکیE-VOTING
انتخاب‌های واقعی در دنیای مجازی
با توجه به نزدیکی هشتمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی گمانه‌زنی‌ها و نظر سنجی‌های زیادی در خصوص نتایج این انتخابات توسط گروه‌ها، احزاب سیاسی و بعضا NGOهای مختلف صورت می‌گیرد. هرچند فرآیند نظرسنجی غالبا به صورت توزیع پرسشنامه‌های کاغذی صورت می‌گیرد، اما بعضا از امکانات و ظرفیت‌های رایانه، شبکه اینترنت و SMSنیز برای این منظور استفاده می‌شود. در این مقاله به تاریخچه نظرسنجی الکترونیکی، کاربردها، معایب و مزایای این نوع نظرسنجی می‌پردازیم.
● تاریخچه نظرسنجی الکترونیکی
باگسترش و توسعه شبکه جهانی اینترنت، گمانه‌زنی و نظرسنجی‌های اینترنتی نیز رفته رفته جای خود را در میان روش‌های سنتی نظرسنجی باز کرد؛ تا جاییکه امروزه ده‌ها هزار سایت اینترنتی موضوعات مختلفی را مورد نظرسنجی از بازدیدکنندگان و مراجعه‌کنندگان خود قرار می‌دهند. در این میان سایت اطلاع‌رسانی، CNN را می‌توان جزو نخستین مراکزی دانست که به صورت گسترده نظرسنجی اینترنتی را از بازدیدکنندگان خود انجام داد. سابقه استفاده از نظرسنجی الکترونیکی به دهه ۱۹۶۰ میلادی باز می‌گردد که در دانشگاه‌ها به کمک ماشین‌های پانچ انجام می‌شد. یکی از رایج‌ترین کاربردهای نظرسنجی الکترونیکی را می‌توان در برگزاری انتخابات مشاهده کرد. در سال ۲۰۰۵، کشور هند با استفاده از کیوسک‌های نظرسنجی اینترنتی توانست قریب به ۵۰۰۰ تن در مصرف کاغذ صرفه‌جویی کند. میزان استفاده از روش‌های نظرسنجی الکترونیکی به سرعت رو به گسترش است. به ویژه در کشورهای توسعه یافته و حتی کشورهای در حال توسعه؛ تا جاییکه برخی از کشورهای اروپایی و امریکایی انتخابات خود را به صورت الکترونیکی (اینترنتی) برگزار می‌کنند.
امروزه مشهورترین نظرسنجی‌های الکترونیکی توسط سایت‌های CNN و BBC به‌صورت پرسش‌های روزانه از مسائل مختلف فرهنگی، اجتماعی و سیاسی انجام می‌شود. نظرسنجی الکترونیکی در بسیاری از سایت‌ها و وبلاگ‌های ایرانی نیز مشاهده می‌شود.
● کاربرد نظرسنجی اینترنتی
نظرسنجی الکترونیکی می‌تواند در حل بسیاری از مشکلات اثربخش بوده و در بالا بردن کارآمدی سیستم بسیار موثر باشد. موضوعات نظرسنجی می‌تواند طیف وسیعی از امور مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و ... را شامل شود - مواردی از کاربردهای مختلف در این مقاله مطرح شده است- . به عنوان مثالی دیگر در یک کارخانه یا شرکت، مشارکت کارکنان به عنوان رکن اصلی در مباحث رهبری سازمانی مطرح می‌شود. نظرسنجی‌ها به انسانی‌تر شدن شرایط کاری کمک می‌کنند و محیط کاری را برای کارکنان لذت‌بخش‌تر می‌کنند. فرض کنید یک شرکت خدماتی یا تولیدی قصد دارد میزان رضایت مشتریان از تولیدات یا خدمات خود را ارزیابی کند، به راحتی می‌تواند با یک نظرسنجی، میزان محبوبیت و رضایت مشتریان خود را تا حد قابل توجهی دریابد.
● معایب نظرسنجی الکترونیکی:
هرچند در نظرسنجی سنتی به صورت مستقیم و چهره به چهره، یا ارسال پرسشنامه با پست و یا درج نظرسنجی در رسانه‌های نوشتاری همچون روزنامه، مجله و یا کتاب با مشکلات و معایب زیادی روبه‌رو می‌شویم، اما نظرسنجی‌های الکترونیکی نیز خالی از عیب نیستند. در ذیل به اختصار به برخی از این موارد اشاره می‌شود:
۱) عدم امکان دسترسی همه جامعه آماری مورد نظر به اینترنت؛
به عنوان مثال در کشور ما حدود هفت میلیون نفر به اینترنت دسترسی دارند که این تعداد در مقایسه با جمعیت واجد شرایط رای‌دهنده درصد بسیار پایینی است. ضمن آنکه ممکن است از همین تعداد نیز در محدوده زمانی نظرسنجی، درصدی امکان ارتباط با اینترنت را نداشته باشند.
۲) امکان رای‌دهی مکرر کاربر؛
هرچند روش‌هایی برای جلوگیری از رای‌دهی مکرر کاربران وجود دارد، اما تاکنون در محیط وب نرم‌افزاری که بتواند تضمین کند یک کاربر تنها یک بار در نظرسنجی شرکت کند طراحی نشده است و این امر ارزش علمی نظرسنجی‌های اینترنتی و صحت نتایج آن را کاهش می‌دهد. بد نیست بدانید در زمان برگزاری مسابقات جام جهانی، در نظرسنجی الکترونیکی که در وب سایت فیفا (FIFA) صورت گرفت به دلیل علاقه زیاد و شرکت پرشور و مکرر ایرانیان در این نظرسنجی تعداد قابل توجهی از تیم ستارگان جهان از میان بازیکنان ایرانی انتخاب شده بود.
۳) در نظرسنجی الکترونیکی نمی‌توان نمونه آماری را انتخاب کرد؛
در این نوع نظرسنجی ما مخاطب خود را انتخاب نمی‌کنیم بلکه مخاطب ما را انتخاب می‌کند؛ یعنی ممکن است در یک نظرسنجی شرکت افراد ۳۰-۲۰ ساله مدنظر باشد، اما سنین مختلف در نظرسنجی شرکت کنند.
۴) یکی از معضلاتی که در نظرسنجی‌های اینترنتی با آن رو به رو هستیم این است که مدیران سایت‌های نظزسنجی نیز می‌توانند در هر مرحله و به دلخواه خود در نتایج نظرسنجی دستکاری کنند.
با توجه به معایب ذکر شده، مبنای قرار دادن نتایج نظرسنجی‌های الکترونیکی و اینترنتی به منظور قضاوت در مورد نتایج کل انتخابات امکان گمراه کردن تصمیم‌گیرندگان را فراهم می‌آورد.
● مزایای نظرسنجی الکترونیکی
نظرسنجی الکترونیکی که ممکن است از طریق شبکه اینترنت یا شبکه داخلی محل کار یا از طریق ایمیل(نامه الکترونیکی) و یا روش‌های دیگر صورت گیرد؛ صرف‌نظر از معایبی که دارد از مزایای زیادی نیز برخوردار است که در ذیل برخی از آنها آورده شده است.
۱) در نظرسنجی الکترونیکی می‌توان فرم‌های نظرسنجی را با هزینه‌ای بسیار پایین و با سرعت بسیار بالا در اختیار مخاطبان در اقصی نقاط جهان قرار داده و به صورت بلادرنگ (On Line) در جریان نظرات آنها قرار گرفت.
۲) یکی از ملزومات اصلی و اصول پایه هر نظرسنجی صحیح، عدم افشای نظرات پاسخگو و ارائه پاسخ‌های او بدون نگرانی است که در نظرسنجی الکترونیکی این امر تا حد زیادی محقق می‌شود.
۳) در این نوع نظرسنجی هزینه‌هایی از قبیل استخدام پرسشگر، نقل و مکان آنان به محل‌های پرسشگری، ارسال و جمع‌آوری پرسشنامه و بسیاری از هزینه‌های دیگر حذف می‌شود.
۴) استخراج آمار نظرسنجی به راحتی و به صورت بلادرنگ توسط مدیران سایت نظرسنجی امکان‌پذیر است و آنان قادر خواهند بود در هر لحظه آمار استخراج شده را تجزیه و تحلیل و آنالیز کنند. بدین ترتیب امکان مطالعات مقدماتی برای طراحی و اجرای فرم‌های نظرسنجی نهایی با هزینه‌ای اندک فراهم می‌شود.
۵) ده‌ها هزار نفر به طور همزمان می‌توانند در نظرسنجی الکترونیکی شرکت کنند و به سرعت می‌توان نتیجه نظرسنجی را استخراج کرد.