نسل سوم وب ، بازسازی دنیای واقعی
تاریخچه وب
در اوایل دهه ۱۹۸۰ در موسسه CERN (مرکز تحقیقات هسته اى اروپا)، دانشمندى به نام تیم برنرزلى ایده گسترش اتصال درونى رایانه هاى دنیا را مطرح کرد و پیش بینى کرد که در آینده بتوان به تمام اطلاعات و فایل هاى مرتب مربوط به فیزیک دسترسى یافت.
در سال ۱۹۸۸ اولین برنامه کاربردى فرامتن منتشر شد و در مارس ۱۹۸۹ برنرزلى به همراه روبرت کایلیائو براى شروع کار پروژه اى را ایجاد کردند که از طریق شبکه رایانه اى دستیابى به فرامتن را فراهم مى کرد. پروژه اى به نام «تار عنکبوتى وب» که شامل شبکه اى از پیوندها بود. در واقع هدف اصلى آن، اشتراک مسائل تحقیقاتى و همکارى میان فیزیکدانان در نقاط مختلف بود. شبکه وب در ماه مه ۱۹۹۱ پس از تحقیقات گسترده با نام وب در سرن منتشر شد و در سال ۱۹۹۳ به عموم معرفى گردید.
شبکه جهانى وب یکى از جدیدترین خدمات اطلاع رسانى در اینترنت است که نسبت به دیگر ابزارها و خدمات اینترنت به سرعت در حال رشد و گسترش است و بسیارى از صاحب نظران عقیده دارند که ظهور شبکه جهانى وب با قابلیت ارائه تصاویر گرافیکى رنگى، فیلم، صوت و متن همراه با پیوندهاى فرامتنى مهمترین دلیل رشد روزافزون استفاده از اینترنت است، به طورى که مشتاقان به کارگیرى وب به سرعت در حال افزایش اند. طبق گزارش هاى آمارى در ژوئن سال ۱۹۹۳ تنها ۱۳۰ وب سایت بر روى اینترنت قابل دسترسى بود در حالى که این میزان تا ماه ژوئن سال ۱۹۹۵ به بیش از ۲۳ هزار وب سایت رسید. همچنین طبق برآورد شرکت دیناکوئست تا پایان سال ۱۹۹۷ بیش از ۸۰ میلیون رایانه به اینترنت متصل شد که رشدى معادل ۷۱ درصد را نسبت به سال ۱۹۹۶ نشان مى دهد.
در این سالیان وب به قدری دچار تغییرات شد که از تعریف و ویژگی های اولیه خود فاصله گرفت به گونه ای که امروزه از نسل اولیه شبکه جهانی وب ، با عنوان « وب 1» یاد می شود.
وب1 متشکل از سایتهایی است که محتوای آن ها توسط افرادی خاص و یا از منابعی خاص ارائه میشود و کاربران وب فقط مصرف کننده هستند. تعامل کاربر با سایت بسیار محدود است. تمام پردازش ها سمت سرور انجام میگیرد و فقط اطلاعات به مرورگر ارسال میشود. ضمن آن که سایتها حاوی اطلاعاتی هستند که فقط توسط انسان قابل خواندن است. این شبکه از سایتهایی با ماهیت نسبتا مستقل نسبت به یکدیگر تشکیل شده است. فن آوری غالب بر این نسل از وب ها HTML است.
HTML زبان جهانى وب است و نیز زبانى است براى تنظیم صفحاتى که مى توانند انواع اطلاعات متنوع وب را نمایش دهند و همچنین براى ایجاد اسناد و رابطه میان آنها مورد استفاده قرار مى گیرد.
نسل دیگری از وب که هم اکنون با آن مواجه هستیم ، به دلیل تفاوت های بسیار زیاد معنایی و کاربردی با وب1 ، به « وب 2 » مشهور شد. وب چیزی نبود که یکدفعه از ورژن یک به دو ارتقا پیدا کرده باشد تا بتوان تعریف دقیقی از آن ارائه کرد ، بلکه مجموعه ای از تغییرات تدریجی موجب پیدایش وب۲ شده بود. با گذشت زمان و گسترش و تثبیت وب۲، واژه وب۲ نیز از لحاظ مفهوم به یک ثبات نسبی دست پیدا کرد.
وب2 یا همان نسل امروز وب متشکل از سایت هایی است که محتوای آن توسط کاربران آن تولید میشود. و هر کاربر میتواند هم مصرف کننده و هم تولید کننده محتوا باشد. (وبلاگها، ویکی ها، اجتماعات اینترنتی و …) در وب2 سایتها حاوی اطلاعاتی هستند که محتوا از ظاهر جدا شده و ساختار محتوا نیز مشخص شده است. (ساختار محتوا با div و چیدمان با css). از لحاظ ارتباطی ، وب2 از سایتهایی تشکیل شده است که به وسیله شبکه های اشتراکی به صورت یکپارچه به یکدیگر پیوند خورده اند. در این نسل به کمک جاوااسکریپت و dhtml و ajax بخشی از پردازش اطلاعات در سمت کاربر صورت میگرید، مرورگر با کاربر تعامل دارد و به event های کاربر پاسخ میدهد. در واقع سایت های وب تبدیل به application های تحت وب میشوند. زبان ها و فناوری های غالب بر این شبکه CSS ، جاوااسکریپت ، Ajax ،RSS ، DHTML و JSON علاوه بر HTML هستند.
مخالفان وب2 آنرا تنها موجی گذرا می دانند که به جان اینترنت افتاده است. اما آنچه که روشن است وب2 و هر چه مرتبط با آن است هواداران بسیاری دارد. نکته جالب آنجاست که هر کس آنرا به گونه ای تعریف می کند و برداشت متفاوتی از آن ارایه می دهد.
اگر هنوز هم وب2 برایتان مفهوم نیست، باید بگویم که وبلاگ ها هم جزو ابزارهای وب2 قلمداد می شوند.
افراد بسیاری با شنیدن نام HTML گیج می شوند و هنوز در آرزوی داشتن یک سایت ساده هستند. اما اکنون زمانه تغییرات است. وب توسط متخصصان فنی و برنامه نویسان شروع شد و به همین خاطر برای آنان بود. اکنون وب برای مردم عادی است.
اکنون سیستمهای مدیریت محتوا به کاربران عادی کامپیوتر اجازه می دهند تا سایتهای حرفه ای داشته باشند. دلیل روی آوردن به وبلاگها نیز همین بود که افراد بدون نیاز به دانش فنی می توانستند به راحتی مطالب خود را منتشر کنند.
تولیدکنندگان محتوا و طراحان وب باید محتوا و ابزار را به گونه ای توسعه دهند که در سایر ابزار و رسانه ها قابل استفاده باشد. در حقیقت استفاده چندین باره از اطلاعات از مشخصه های اصلی وب2 است. خروجی یک سایت باید پس از استفاده در سایتهای دیگر و بازگشت به سایت مادر همچنان قابل استفاده باشد.
وقتی سایتی مانند 43things.com این همه طرفدار دارد، مایکروسافت live.com را برای حفظ انحصارش راه اندازی می کند و یاهو del.icio.us را خریداری می کند، نمی توانیم وب 2 را ساده بگیریم.
وب 2 هنوز به طور کامل محقق نشده است بنابراین هنوز مهاجرتی از وب1 به وب2 در کار نیست. اما تلاشهای بسیاری در حال انجام است. به هر حال هر چه هست، اتفاقی نیست که به یکباره انجام شود و شاید سالها طول بکشد تا اکثر سایتها خود را با تکنولوژیهای وب2 منطبق کنند. فراموش نکنید هنوز هم هستند افرادی که با ویندوز 3.1 کار می کنند. بنابراین تا آنزمان که سایتهای وب به طور کامل پوست اندازی کنند و با تکنولوژیهای وب2 طراحی شوند، راه بسیاری مانده است.
سایتهایی که اکنون بر مفهوم وب2 کار می کنند عموما در حالت بتا هستند. گروهی وب2 را به جدی یا به شوخی دنیای "بتا" می خوانند. جالب است بدانید سایتهایی هم هستند که در حالت آلفا در اختیار عموم قرار داده شده اند.
برای آنکه اهمیت وب2 بهتر بیان شود به مقایسه دو سایت از وب1 و وب2 می پردازیم:
وب شاتس در سال 1999 راه اندازی شد و توانست به عنوان یک سرویس دهنده عکس به محبوبیت فوق العاده دست یابد. اما فلیکر در سال 2004 راه اندازی شد و توانست در کمتر از 2 سال وب شاتس را به پایین بکشد. جالب است بدانید که وب شاتس 15 میلیون کاربر دارد و فلیکر تنها 1.5 میلیون. فلیکر کلمه ای است که به سختی نوشته می شود و تلفظ آنهم ساده نیست! اما چگونه است که فلیکر تازه از راه رسیده، وب شاتس محبوب و پر طرفدار را به پایین می کشد؟
هر چند به طور دقیق نمی توان دلایل موفقیت آنرا بیان کرد اما می توان به ویژگیهایی از آن اشاره کرد که به خوبی حکایت از برتری وب2 دارد:
در هر صورت رویدادهای تازه ای در حال وقوع است و وب تکان خورده است. ذائقه کاربران تغییر کرده است و وب را با مزه ای دیگر می خواهند. چه این رویدادهای در حال وقوع را وب2 بنامیم و چه با نام دیگر بخوانیم، به هر حال خواهند آمد و با خود تغییرات بسیار خواهند آورد.
وب 3 چگونه چیزی میتواند باشد؟سخن گفتن از وب3 به دلایل مختلف و در شرایطی که وب2 در حال پیشرفت است ، دشوار است. اساسیترین جزء وب3 را میتوان وب «معنایی» Semantic Web دانست ، اصطلاحی که به وسیله تیم برنرز لی Tim Berners-Lee مخترع اینترنت ، ابداع شد.
اصولا وب معنایی به زمان و مکانی اشاره دارد که در آن همه ماشینها میتوانند درست به همان نحوی که انسانها وب را میخوانند ، به مطالعه وب بپردازند ، محلی است که در آن موتورهای جستجو و نرم افزارها میتوانند به شیوه بهتری وبگردی کنند تا چیزی را که به دنبال آن هستیم پیدا کنند. وب3 را همچنین میتوان استانداردی تعریف کرد که وب را مبدل به یک پایگاه دادههای بزرگ میکند.
وب معنایی ایده جدیدی نیست. تصور وب به عنوان محلی که در آن ماشینها میتوانند به شیوه بهتری اطلاعات جهان مجازی را بخوانند ، بفهمند و مورد پردازش قرار دهند ، نخستین بار در سال 2001 در یک مقاله در مجله ساینتفیک امریکن Scientific American منعکس شد. در این مقاله که تیم برنرز لی آن را نوشته بود ، جهانی توصیف شده بود که در آن ، نرم افزارها ، کارهایی را که اکنون ما مجبوریم انجام دهیم ، در شبکه اینترنت انجام میدهند. این مقاله با داستان کوتاهی از یک دختر تخیلی به نام «لوسی» شروع شده بود:
مادر لوسی بیمار است و به او توصیه شده است ، تحت درمان یک متخصص قرار بگیرد. لوسی ابزار مخصوص مجهز به وب معنایی را از جیبش در میآورد که به طور خودکار اطلاعات پزشکی مادرش را از ابزار مطب دکتر قبلی دریافت میکند و بعد ماشین به جستجوی پزشکان متخصص متناسب با ناراحتی مادرش در شعاع 20 مایلی میپردازد ، تا بهترین پزشک را پیدا کند. همین ماشین تقویم کاری شلوغ مادر لوسی را بررسی میکند تا وقتی برای ویزیت دکتر پیدا کند و در صورت نیاز دوباره تقویم کاری مادر لوسی را برنامهریزی مجدد میکند.
لوسی فقط یک مثال و نمونه از کاری است که نرمافزارهای هوشمند مبتنی بر وب ، میتوانند در آینده برای ما انجام دهند ، همین ابزارها می توانند تعطیلات آینده ما را برنامهریزی کنند و یا خود مقالهای علمی برای ما بنویسند.
اما چنین چیزی چگونه ممکن خواهد شد. این کار با تعریف دوباره وب و فراهم آوردن امکان ارتباط صفحات وب با زبان قابل فهم به وسیله آدمیان و از سوی دیگر زبان ماشینها امکانپذیر خواهد بود. فناوری فید و RSS تا اندازهای در همین سو حرکت کردهاند. بیشک برای تحقق این هدف ، باید صغحات وب قابل فهمتر شوند و نرمافزارهای تحیلکنندهاش باهوشتر.
اما آیا جلوههای ابتدایی از وب معنایی را میتوانیم در اینترنت نسخه دوم ببینیم؟ اخیرا شرکت AdaptiveBlue ، افزونهای برای مرورگر فایرفاکس به نام BlueOrganizer ساخته است. این افزونه قادر است محتوای یک صفحه وب را تشخیص بدهد و متناسب با ان اطلاعاتی از وبسایتهای مشابه در مورد همان موضوع به کاربر نشان دهد. مثلا وقتی شخصی در یک سایت سینمایی مشغول خواندن اطلاعات مربوط به یک فیلم سینمایی است ، این افزونه نشان میدهد که فیلم را از کجا میتوان خرید و یا زمان اکران و سینماهای نمایشدهنده دهنده آن کدامها هستند.
همچنین موتور جستجوگر آمازون بر اساس ،عادات خرید کاربران خود و جنسی که متقاضی آن هستند ، قادر است پیشنهادهایی به آنها بکند.
ولی این کار با فرایندی که در وب3 شاهد آن خواهیم بود ، فاصله بسیار دارد. کاری که اکنون وب سنتی درباره متون انجام می دهد ، وب معنایی در آینده برای همه انواع اطلاعات انجام خواهد داد. در حال حاضر میتوانیم از یک صفحه وب به صفحه دیگر لینک بدهیم ولی نمی توانیم اطلاعات چندین صفحه وب را به نحو آسانی پردازش کنیم ، به هم مرتبط کنیم و به نمایش بگذاریم.
جنبه دیگر وب3 دقیق کردن و پیشرفته کردن جسنجو است. امروزه با استفاده از موتورهای جستجو میتوانیم کلیدواژهها را جستجو کنیم. موتورهای جستجو با استفاده از الگوریتمها و عنکبوتهای وبخز خود ، میتوانند با استفاده از رتبهبندی صفحات وب ، صفحات مرتبط با کلیدواژه جستجو شده را در لیستی به ما نشان دهند. در وب2 به یاری برچسبگذاری روزافزون اطلاعات ،کار جستجو روز به روز دقیقتر میشود.
ولی تا با امروز ، هیچ کدام از موتورهای جستجو قادر نبودهاند به سؤالات محاورهای جواب بدهند و یا یک جواب مشخص به جستجو بدهند. در هر مورد جستجوگر مجبور است به چند صفحه وب سر بزند ، آنها را مورد مطالعه قرار بدهد و باستفاده از قدرت تحلیل انسانی ، به جواب خود برسد. همچنین موتورهای جستجوی امروزی قادر به فهم زبان سطح بالای کاربران نیستند و برای مثال آنها نمیتوانند تمایزی بین «پاریس هیلتون» و «هیلتون در پاریس» قائل شوند، اما در وب3 با قابل فهم شدن صفحات وب برای ماشین و همچنین به یاری هوش مصنوعی ، با پدیدهای سرو کار خواهیم داشت که نیاز کاربر را درک میکند ، خود ، اینترنت را میکاود ، تحلیل میکند و دست آخر جواب مختصر و مفید را در اختیار کاربر میگذارد. در حال حاضر میلیونها دلار برای بهینهسازی موتورهای جستجو هزینه میشود و پروژههای دانشگاهی مانند WordNet روی فناوری همین موضوع کار میکنند.
امروزه وقتی میخواهیم عکس ، ویدئو یا تصویری را جستجو کنیم ، متکی به جستجوی آنها به یاری کلمات و «متادیتا» ها هستیم. برای پیدا کردن یک عکس ، کلیدواژه مرتبط را در سرویس جستجوی عکس گوگل جستجو میکنیم و این سرویس در زیرنویسهای عکسها –ونه خود عکسها- جستجو می کند و عکسهایی را به شما پیشنهاد می کند. بیگمان این نحوه جستجو کارایی لازم را ندارد و دارای نقایصی خواهد بود. وقتی در هنگام جستجوی یک عکس ، عکسهای نامربوط را میبینید ، این مشکل نمود پیدا میکند.
ولی در وب 3 جستجو متکی به کلمات نخواهد بود ، در وب 3 میتوان به یاری صوت ، دنبال صدای مشابه گشت و یا به یاری یک عکس ، عکسهای مشابه و دارای محتوای انتزاعی مشابه را پیدا کرد. هماکنون هم نسخههای بسیار ابتدایی چنین جستجویی را شاهد هستیم. سایت like.com ، که یک موتور جستجوی تجاری است به کاربران خود امکان میدهد بعد از پسندیدن ظاهر یک جنس ، اجناسی با ظاهر مشابه را پیدا کنند.
مثلا فرض کنید که قصد خرید یک پیراهن را دارید ، بعد از انتخاب فرم یک پیراهن میتوانید ، متغیرهایی مانند اندازه ، رنگ ، قیمت و حتی مارک ، نوع دکمهها و جنس پارچه را انتخاب کنید ، تا پیراهن دلخواه شما جستجو شود.
در سایت موسیقی پاندورا Pandora ، بعد از اینکه یک موسیقی را گوش کردید ، هنرمندانی با سبک کاری مشابه و قطعات موسیقی مشابه به شما پیشنهاد میشود. در طی پروژه پاندورا 30 موسیقیدان توسط این سایت استخدام شدند ، آنها در طی چندین سال حدود 400 ویژگی ترانهها را مورد بررسی قرار دادند ، خصوصیاتی مثل ملودی و ریتم ترانهها. آنها تا به امروز حدود 10 هزار خواننده و 300 هزار ترانه را آنالیز کردهاند. کاربران با استفاده از این سایت میتوانند بطور آنلاین به ترانههای خوانندههای مورد علاقهشان گوش کنند و مهمتر از آن میتوانند به آسانی خوانندگانی را که سبک خوانندگی مشابه هنرمند مورد علاقهشان را دارند ، پیدا کنند.
سایت پاندورا یک موتور جستجو نیست ، برنامههایش هم هوشمند نیستند ، ولی کاری که انجام میدهد ، نمونه ابتدایی تحلیل و جستجوی اصوات در اینترنت است.
سایت دیگری که کار جستجو صوت را به صورت پیشرفتهتر انجام می دهد ، سایت midomi است. midomi از فنآوریای به نام MARS استفاده میکند که مخفف «سامانه تشخیص تطبیقی چندرسانهای» است ، این فنآوری توانایی مطابقت دادن صداهای انسانها را با هم ، بر اساس یک سری ویژگیها و شاخصها دارد. کاربران میتوانند در این سایت یک ترانه را زمزمه کنند ، سایت ،ترانه اصلی را پیدا میکند و کاربر را به سایت آمازون راهنمایی میکند تا بتواند سیدی موسیقی را خریداری کند.
بهار گذشته ، شرکت Ojos ، سایت Riya را بنا نهاد ، این سایت قادر به برچسبگذاری خودکار چهرههاست. بعد از اینکه کاربران عکسهای خانواده و دوستان و آشنایان خود را در این سایت آپلود کردند ، میتوانند در چندین عکس ، با کلیک بر روی چهره افراد ، نام آنها را برچسب بزنند. به دنبال این کار نرمافزار این سایت به کار میافتد و به طور خودکار در همه عکسهای دیگر ، چهره افرادی را که به سایت شناسانده شدهاند ، تشخیص میدهد و عکسها را برچسب میزند. به این ترتیب فقط با برچسبگذاری چندین عکس ، کاربران میتوانند انبوهی از عکسهای خود را منظم کنند و با دقت در آنها جستجو کنند. برنامهنویسان سایت Riya در ابتدا هدفی بیشتر از این را دنبال نمیکردند ، اما خیلی زود دریافتند که نرمافزاری که نوشتهاند ، در صورت تکمیل میتواند مبدل به نخستین موتور جستجوی واقعی تصاویر در اینترنت شود.
شرکت Polar Rose هم به طور همزمان پلاگینی ساخته که کار برچسبگذاری خودکار عکسها را انجام میدهد ، اما آنها زودتر از Riya کارشان را تحت وب کردهاند.
مثالهایی که در بالا زده شد ، نشان میدهند که توانمند کردن موتورهای جستجو در آن حد که کارشناسان خبره وب آرزو دارند ، یک رؤیا نیست و جلوههای ناچیز آن از همین امروز در وب قابل مشاهده هستند.
امروزه وب سایت سکند لایف ، جهانی مجازی خلق کرده است ، که هر شخص حقیقی و حقوقی در آن میتواند زندگی و چهرهای مجازی و آلترناتیو داشته باشد. سرویس گوگل ارث به ما امکان میدهد ، در نقشه کره زمین روی شهری زوم کنیم و خیابانهایش را مشاهده کنیم.
وب3 میکوشد تا دنیاهای مجازی کنونی را به دنیاهای سه بعدی تبدیل کند ، دنیاهایی که بازسازی دوباره و دقیق دنیای واقعی هستند.
وب این روزها ، قلمروی در پشت دسکتاپهای رایانهها ، صفحات موبایلها و برخی وسایل الکترونیک دیگر دارد. در وب3 همه وسایل خانگی و دور و بر ما به صورت تعاملی و دو جانبه با وب در ارتباط منطقی قرار میگیرند. پردهها میتوانند اخبار هواشناسی را دریافت کنند و متناسب با وضعیت آب و هوا و روشنایی باز یا بسته شوند. شما میتوانید در همان حالی که جلوی آینه مسواک میزنید ، آخرین اخبار روز را دریافت کنید ،میتوانید با موبایلتان با یخچال خانه تماس بگیرید تا وقتی در سوپرمارکت هستید ، چک کنید چه چیزی تمام شده. در همان زمان میتوانید تماس دیگری با مایکروفر آشپزخانه برقرار کنید.
جهانی که با وب3 قصد ساختن آن را داریم ریشه در تمایلات و نیازهای کنونی ما دارد. همین که میتوانیم حدسهایی در مورد آینده وب بزنیم ، خود یک پیشرفت محسوب میشود. شرکتهایی مانند HP، Radar Networks و یاهو اکنون در حال تطبیق خود با استانداردها و معیارهای وب معنایی هستند ، شرکتهای Polar Rose و Ojos جستجوی تصاویر را ارتقا می دهند و گوگل و مایکروسافت ، به سمت سه بعدی شدن پیش میروند.
نتیجه گیری:
هیچ کس به درستی نمی تواند بگوید که وب3 چه چیزی خواهد بود ، فقط میتوانیم از یک چیز مطمئن باشیم : دیر یا زود وب به نسخه سومش ارتقا پیدا خواهد کرد.